Wat is de proeftuin?
De Proeftuin
De Proeftuin is een voedsellandschap in aanleg voor biodiversiteitsherstel. De Proeftuin is gelegen aan de Geul, in Houthem, gemeente Valkenburg. Zussen Esther en Simone zijn initiatiefnemers en zetten zich in om het voormalige maïsveld te transformeren naar een groen, biodivers paradijs. Naast dat het voedsellandschap een productieve functie heeft, is de primaire focus om een habitat te bieden voor alle inheemse soorten welke in het prachtige heuvelland thuis horen.
Biodiversiteit
Biodiversiteit is de verscheidenheid van het leven. Hier verstaan we dus alle planten en dieren onder, maar ook schimmels en bacteriën die in het water of in de bodem leven. Om zich te kunnen ontwikkelen hebben deze soorten een geschikt habitat nodig, maar omgekeerd draagt een goede biodiversiteit ook bij aan een gezond en robuust ecosysteem. Een gezond ecosysteem draagt bij aan schoon water, schone lucht, een vruchtbare bodem en een goed leefklimaat.
Ambities
De Proeftuin heeft 3 kernambities:
1) Een ecosysteem herstellen en inrichten voor een optimale biodiversiteit
2) Een voedsellandschap creëren waarbij voedselproductie en biodiversiteit in co-creatie ontstaan
3) Bezoekers en voorbijgangers voorlichten over biodiversiteit waarbij we hun eigen invloed op biodiversiteitsherstel benadrukken
Maximaal maatschappelijk rendement
De Proeftuin is gelegen in Valkenburg aan de Geul op pachtgrond van Provincie Limburg. Tot 2020 is het perceel in gebruik geweest voor de productie van maïs waarmee het gehele perceel was gecultiveerd. Door de regeling Uitvoeringsnota pacht 2022 is dit perceel gepacht met als doel om hier een voedsellandschap van te maken ten bate van een biodiverse natuur met een educatieve functie.
Met de nieuwe Uitvoeringsnota pacht 2022 wil de Provincie actief sturen op de uitgifte van landbouwgronden om zo maximaal maatschappelijk rendement te behalen. Dat betekent dat de pacht een bijdrage moet leveren aan de gestelde beleidsdoelen. Denk hierbij aan het ontwikkelen van natuur, het terugdringen van de stikstofemissies, het versterken van de biologische en natuur inclusieve landbouw, biodiversiteitsherstel, het uitvoeren van het provinciaal waterbeleid, de structuurontwikkeling van de landbouw (onder meer stimuleren jonge landbouwers) en ruimtelijke ontwikkelingen.
Locatie
Aanplanten en aanleggen
Fauna in de proeftuin
Wildcamera in de proeftuin
Gevolgen Overstroming Valkenburg 2021
In juli 2021 had de provincie Limburg te maken met hoogwater als gevolg van zware regenval. De Maas, beken en geultjes traden op diverse plekken in Limburg buiten hun oevers en richtten schade aan. Straten veranderden in snelstromende rivieren, woningen werden geëvacueerd en bezittingen vernield. Veel inwoners en bedrijven hebben persoonlijk overlast ervaren door het hoogwater. Ook de Proeftuin is zwaar getroffen. Het gehele perceel is overstroomd waarbij de Geul tot een brede, snel stromende rivier veranderde. Vier dagen lang heeft het water tot aan de weg gestaan en was de Proeftuin niet toegankelijk.
Alle aanplant en aanbouw zijn verslonden. Alle aanplant is bedekt met een dunne laag slib. Overal ligt plastic en aangespoeld afval. Onze eigen houtvoorraad en materiaal voor de schuilstal zijn weggestroomd. Gelukkig zijn vrijwilligers uit de omgeving nadat het water verdwenen was, meteen komen helpen met het opruimen van plastic.
Helaas is de oogst verloren en zijn vele materialen kapot of weggestroomd. We geven niet op en ruimen gelijk op. We beginnen met veel passie weer opnieuw…
Wie zijn wij?
Zussen Esther en Simone zijn de initiatiefnemers van ‘De Proeftuin’. Simone is ecologe van origine en werkt als projectleider in het onderwijs. Esther werkt naast haar reguliere baan als vrijwilliger bij diverse natuurorganisaties en draagt bij aan ecologisch onderzoek naar de hazelmuis.
Samen zijn ze vaak in de natuur te vinden en maken ze de Proeftuin tot een mooie oase.
We versterken de biodiversiteit op dit perceel uitgaande van het ecologische principe van de 8 V’s. Wanneer je voor deze 8 aandachtspunten aandacht hebt, is het kansrijk om in een eerder ontgonnen of uitgeput gebied (zoals een intensief gebruikte akker) of in bijvoorbeeld de stad, de biodiversiteit weer te vergroten. Deze 8 V’s zijn:
Door voor voldoende voedsel voor insecten, kleine zoogdieren en vogels te zorgen door een gevarieerde mix van inheemse planten & bomen te gebruiken, die op verschillende momenten in het jaar bloeien en zo een jaarrond beschikbare voedselbron zijn.
Natuur en waterveiligheid gaan vaak hand in hand. We houden water langer in een gebied vast door bijvoorbeeld poelen aan te leggen. Zo wordt wateroverlast voorkomen en ontstaat een rijkere natuur.
We creëren schuilplekken voor insecten, vogels en kleine zoogdieren. Zo leggen we struwelen aan die bestaan uit een diverse mix van inheemse soorten. Ook gebruiken we natuurlijke afscheiding in de vorm van gemende hagen en houtwallen.
Om nestgelegenheid te verbeteren laten we oud hout liggen en plaatsen we ook insectenhotels en voorzieningen voor vogels, egels en bijvoorbeeld vleermuizen.
Nederland bestaat uit kleine stukjes natuur. Door deze met elkaar te verbinden met zogenoemde ‘stepping stones’ ontstaat een groter en robuuster ecosysteem.
Een ecosysteem is van nature dynamisch en in ontwikkeling. Om de biodiversiteit te versterken, verwijderen we invasieve soorten en planten we gewenste inheemse soorten aan.
Door genoeg variatie in een gebied toe te passen, ontstaan verschillende biotopen en een complexer voedselweb die een hoge biodiversiteit bevatten.
Verstoring van kwetsbare soorten moet worden voorkomen.
Welke elementen hebben wij in ons voedselbos?
Een belangrijk onderdeel van een voedselbos is de
kruidenlaag. Deze wordt o.a. gevormd door
bessenstruiken. Wij hebben hier een grote variatie in
soorten staan.
Bloesem en vruchten zijn belangrijk voor de dieren,
maar natuurlijk snoepen wij er ook zelf graag van.
Hier staan o.a. frambozen, bramen, rode en zwarte
bessen, honingbessen en Gojibessen.
Een broedhoop is een verzameling van natuurlijke
materialen zoals takken, bladeren, gras of modder.
Broedhoopjes zijn belangrijk voor insecten, reptielen
en vogels, omdat ze bescherming bieden tegen
weersomstandigheden en roofdieren.
Doordat de broedhoop van binnen gaat broeien, is
het er lekker warm. Dat is ideaal voor het uitbroeden
van eitjes!
Een voedselbos produceert voor de lange termijn
voedsel in de vorm van fruit, noten, bessen, kruiden en
andere eetbare delen van planten en bomen.
In dit stuk van de Proeftuin staan diverse soorten
bomen met vruchten als kersen, appels, peren,
pruimen, vijgen, walnoten, hazelnoten, kastanjes,
amandel, mispel, kweeperen en pawpaw.
Een insectenhotel is een soort huis speciaal gemaakt
voor bijen, hommels en andere insecten.
Het is gemaakt van natuurlijke materialen, zoals hout,
bladeren en takken. Insectenhotels zijn belangrijk
voor insecten om hun eieren in te leggen. Deze
leggen ze in de holletjes en vervolgens metselen ze
het gaatje dicht.
Het is een leuke manier om de natuur te helpen!
Door meerdere soorten kruiden en grassoorten te
mixen ontstaat er een gevarieerde bodembedekking.
Insecten hebben vaak een voorkeur voor een
specifieke plant of bloem. Dus door de juiste mix aan
soorten heeft de biodiversiteit meer kans!
Daarnaast ziet het er natuurlijk ook veel vrolijker uit in
de bloeiperiode!
Deze kruidenspiraal is speciaal gebouwd om
verschillende kruiden in te laten groeien. Doordat er
verschillende hoogtes in de spiraal zitten, is er voor
iedere soort wel een plek.
Sommige kruiden gebruiken we om te eten, maar
een deel laten we tot bloei komen, zodat ze weer
voedsel zijn voor insecten.
In het voedselbos hebben we een moestuin aangelegd.
Dit om ook op biologische en gezonde wijze groenten te
kunnen laten groeien. Gebruik maken van de natuur om
zo het hele jaar voedsel te oogsten heet ook wel
“permacultuur”.
Ook is het erg leuk om samen met kinderen en studenten
plantjes te kweken. Op deze wijze leren we veel over
permacultuur en willen we zo zelfvoorzienend mogelijk
worden met de opbrengst.
Struweelhagen vormen een belangrijk
leefgebied voor flora en fauna. Ook in deze
laag komen specifieke soorten voor die hier
hun nesten in bouwen en bescherming zoeken.
Ze zijn tevens van belang ter oriëntatie voor
vleermuizen en als verbindingszone voor fauna.
Een natuurvijver bevat geen chemicaliën en wordt
onderhouden door de natuur, in plaats van door
mensen. Hierdoor ontstaat er een ecosysteem
waarin planten en dieren kunnen leven en zich
kunnen voortplanten.
Zo biedt het een habitat aan verschillende soorten
dieren, zoals vissen, kikkers, libellen en watervlinders.
Om een stapelmuur te maken, worden stenen en
rotsen op elkaar gelegd. Ze worden op hun plaats
gehouden door hun gewicht en door ze stevig tegen
elkaar aan te drukken. In de gaten en kieren kunnen
allerlei dieren zich verstoppen of hun nest maken.
Het is een mooie manier om de natuur en de
biodiversiteit te stimuleren!
Een takkenril is een verzameling van takken en
twijgen die zijn opgestapeld op een plek in de
natuur. Sommige dieren, zoals vogels, eekhoorns en
egels, gebruiken takkenrillingen om in te wonen en
zichzelf te beschermen tegen roofdieren. Het is ook
een goede plek om te overwinteren en te nestelen.
Hoe lukt dat financieel, zo´n voedsellandschap?
Het begint bij gedrevenheid. Je zal er zelf veel tijd, passie en ook wat geld in moeten stoppen. Door gastlessen en stageplekken aan te bieden, helpen studenten regelmatig. Dit initiatief heeft geen commerciële doelstellingen en er vindt geen verkoop van producten plaats zoals dat bijvoorbeeld het geval is bij een voedselbos.
Het is volledig ten dienste van de natuur en de natuurlijke bewoners van het gebied.
Om het voedsellandschap verder in te kunnen richten maken we veelal gebruik van middelen die beschikbaar worden gesteld . Zo oogsten we zaailingen met bijvoorbeeld meerbomen.nu, hebben we een aantal fruitbomen via boomkweker Jos Frijns uit Margraten ontvangen en hebben we aardbeienplantjes en oude perenbomen mogen ophalen bij het Hof van Libeek.
